ROZWÓJ
SEKSUALNY
Dojrzałość
Termin wieloznaczny, najczęściej oznacza stan, zbiór cech lub
właściwości, jakimi powinna odznaczać się osoba "dojrzała", "dorosła".
Jest efektem różnorodnych procesów rozwojowych i dotyczy kilku sfer
pełnego rozwoju osobowego.
Wyróżnia się dojrzałość: fizyczną, seksualną, psychiczną oraz prawną.
Czas osiągania dojrzałości w tych sferach jest zróżnicowany
indywidualnie i uzależniony od płci, np. dziewczęta szybciej
dojrzewają fizycznie, psychicznie i osiągają dojrzałość prawną,
chłopcy zaś o wiele szybciej dojrzewają seksualnie (może ona
wyprzedzać dojrzałość społeczną nawet o 10 lat). Przysparza to wielu
problemów pomiędzy rówieśnikami obu płci, sprawia kłopot rodzicom i
wychowawcom.
Dojrzewanie chłopców
Pierwszy, widoczny objaw dojrzewania - gwałtowny skok wzrostu -
pojawia się u chłopców nieco później niż u dziewcząt, około 12.-14.
roku życia. Wyraźnie zaczynają się zmieniać też proporcje ciała:
rozrastają się barki, następuje przyrost masy mięśni, skutkiem czego
następuje utrata dziecięcej sylwetki. Podobnie, twarz traci dziecięcy
wygląd, wyraźniej niż u dziewcząt rozrastają się kości policzkowe,
łuki brwiowe oraz nos. Bardzo widocznym objawem dojrzewania chłopców
jest mutacja, czyli wyraźne obniżenie barwy głosu. Zachodzi ona pod
wpływem hormonów męskich. Zmiany hormonalne wywołują m.in. nadmierną
aktywność gruczołów łojowych, co może niekorzystnie odbić się na
wyglądzie skóry i włosów. Powodują one również zwiększenie
zewnętrznych narządów płciowych, a zwłaszcza pobudzają jądra do
produkcji komórek rozrodczych. Ponieważ komórki produkowane są w
sposób ciągły, a nie zostało podjęte współżycie płciowe, dojrzałe
plemniki usuwane są w czasie snu chłopca - w wyniku tzw. polucji,
czyli zmaz nocnych. Podobnie jak u dziewcząt, zdolność produkowania
komórek rozrodczych nie oznacza zakończenia dojrzewania. Mimo że
chłopiec teoretycznie może zostać ojcem, nie jest jeszcze gotowy, aby
sprostać tak odpowiedzialnej roli.
Dojrzewanie dziewcząt
Około 10.-12. roku życia można u dziewczynki zaobserwować gwałtowny
skok wzrostu. Zaczynają się także zmieniać proporcje twarzy i ciała:
rozrasta się miednica, zmniejsza obwód talii, zwiększają gruczoły
piersiowe. Z powodu rozrastających się kości policzkowych, łuków
brwiowych, nosa oraz uszu twarz traci swój dziecięcy wyraz. Zewnętrzne
narządy płciowe zwiększają się, w określonych miejscach ciała
pojawiają się włosy. W organizmie zachodzą bardzo intensywne zmiany -
pod wpływem hormonów żeńskich jajniki rozpoczynają produkcję komórek
rozrodczych. Zmiany hormonalne odbijają się również na wyglądzie skóry
i włosów - zbyt intensywna działalność gruczołów łojowych może
spowodować trądzik młodzieńczy. Często zmienia się też usposobienie,
mogą pojawić się kłopoty z utrzymaniem równowagi emocjonalnej. Okres
dojrzewania płciowego można uznać za zakończony, gdy jajniki
regularnie produkują komórki jajowe, co objawia się systematycznymi
miesiączkami (około 12.-14. roku życia). Pomimo możliwości zajścia w
ciążę i pojawienia się popędu płciowego, organizm dziewczynki nie jest
jeszcze przygotowany fizycznie, a przede wszystkim psychicznie do
donoszenia ciąży i urodzenia dziecka. Pełna dojrzałość psychiczna oraz
społeczna przypada mniej więcej 20. rok życia.
Dojrzewanie płciowe opóźnione
Zaburzenie rozwojowe, które polega na występowaniu charakterystycznego
typu owłosienia oraz trzeciorzędowych cech płciowych 2-3 lata później
w porównaniu z przeciętną populacją. Może być wynikiem uwarunkowań
genetycznych, chorobowych bądź na skutek przyjmowania leków. W
przypadku dziewcząt podstawowym symptomem jest brak miesiączki po 16.
roku życia, zaś u chłopców niewystępowanie nocnych wytrysków nasienia
po 16.-17. roku życia.
Dojrzewanie płciowe przedwczesne
Zaburzenie rozwojowe, które polega na występowaniu charakterystycznego
typu owłosienia oraz trzeciorzędowych cech płciowych przed 9. rokiem
życia u dziewcząt oraz 10. u chłopców. Może być ono uwarunkowane
genetycznie, hormonalnie albo lekami.
Dojrzewanie płciowe
Okres życia cechujący się wzrastaniem, różnicowaniem oraz dojrzewaniem
tkanek i układów organizmu, odpowiedzialnych za wyprodukowanie komórek
płciowych, zapłodnienie oraz donoszenie ciąży. Wydzielanie hormonów
płciowych gwałtownie wówczas wzrasta, co powoduje szybki rozwój
narządów płciowych oraz erotyzację psychiki (do głosu dochodzi popęd
seksualny). Przemiany te są stosunkowo nagłe. Dziewczęta i chłopcy
różnią się znacznie przebiegiem procesu dojrzewania. Dojrzewanie
dziewcząt rozpoczyna się wcześniej i przebiega wolniej.
Fazy dojrzewania płciowego
Wyróżniamy 5 faz dojrzewania:
Dziewczęta:
-
Faza dziecięca - trwa od 8. do 12. roku życia, brak wówczas
wyraźnych oznak dojrzewania.
-
Faza zwiastunów pokwitania - zaczyna się pomiędzy 8. a 14. rokiem
życia (przeciętnie w 11. roku życia). Następuje wówczas gwałtowny
przyrost wysokości oraz masy ciała, poszerzenie i uwypuklenie
otoczki brodawki sutkowej (tzw. stadium pączka), pojawiają się
delikatne włosy na skórze zewnętrznych części warg sromowych.
-
Faza przedpokwitaniowa - zaczyna się między 9. a 15. rokiem
(przeciętnie występuje w 12. roku życia). Nadal utrzymuje się
przyrost wielkości ciała, piersi stają się okrąglejsze i pełniejsze,
otoczka oraz brodawka sutkowa nabiera wyraźnej pigmentacji,
powiększa się owłosienie łonowe, staje się ono również grubsze i
ciemniejsze, biodra poszerzają się, pojawia się także wydzielina z
pochwy - przezroczysta lub biała.
-
Faza pokwitania właściwego - zaczyna się między 10. a 16. rokiem
życia (zwykle w 13. roku życia). Pojawia się owłosienie pachowe,
wyraźnie zarysowane piersi, otoczka brodawki sutkowej i brodawka o
ciemnym zabarwieniu, owłosienie łonowe zaczyna przybierać kształt
trójkąta, wiele dziewcząt w tej fazie zaczyna miesiączkować.
-
Faza młodzieńcza - zaczyna się pomiędzy 12. a 19. (zwykle w 15. roku
życia). Sylwetka staje się kobieca, piersi w pełni rozwinięte,
otoczka sutkowa wtapia się w linię piersi, owłosienie łonowe ma
kształt trójkąta, włosy łonowe są grube, gęste oraz skręcone,
jajeczkowanie oraz miesiączkowanie występuje regularnie, osiągnięta
zostaje też ostateczna wysokość ciała.
Chłopcy:
-
Faza dziecięca - trwa od 9. do 13. roku życia. Nie występują wówczas
widoczne oznaki dojrzewania.
-
Faza zwiastunów pokwitania - może się zaczynać między 9.a 15. rokiem
życia (przeciętnie występuje w 12. roku życia). W tym czasie
następuje powiększenie się jąder i moszny oraz pojawiają się proste
i cienkie włosy u podstawy członka.
-
Faza przedpokwitaniowa - rozpoczyna się pomiędzy 11. a 16. rokiem
życia (średnio w 13. roku życia). Następuje dalszy rozwój jąder i
moszny, zwiększenie prącia, włosy łonowe stają się grubsze oraz
ciemniejsze, struny głosowe rozrastają się, głos staje się niższy
(mutacja), może też wystąpić gwałtowny przyrost wzrostu.
-
Faza pokwitania właściwego - zaczyna się pomiędzy 12. a 18. rokiem
życia (przeciętnie w 14. roku życia). Skok wzrostu trwa, ramiona
poszerzają się, sylwetka staje się bardziej umięśniona, członek
powiększa się, pojawia się wyraźne owłosienie łonowe i pachowe,
zaczyna się pojawiać zarost nad górną wargą i na policzkach, jądra
zaczynają wytwarzać plemniki, pierwszy raz występuje wytrysk
nasienia.
-
Faza młodzieńcza - zaczyna się pomiędzy 14. a 19. rokiem życia
(średnio w 15. roku życia). Sylwetka jest już męska, narządy płciowe
oraz owłosienie łonowe osiągają wygląd jak u osoby dorosłej,
przyrost wysokości ciała zmniejsza się, zarost na twarzy staje się
mocniejszy, owłosienie ciała powiększa się, zwłaszcza na piersiach.
Faza ta trwa do 20. roku życia.
Fazy rozwoju psychoseksualnego
Według psychoanalizy fazy rozwoju psychoseksualnego to przejściowy
stan rozwoju psychoseksualnego, różniący się od stanu poprzedniego
oraz następnego przemianami libido, czyli popędu seksualnego.
-
Fazy życia prenatalnego - przez pierwsze osiem tygodni życia zespół
dzielących się komórek nazywany jest embrionem (lub zarodkiem). Od
momentu zagnieżdżenia się w błonie śluzowej macicy embrion jest
połączony z układem krwionośnym matki, skąd czerpie tlen i
substancje niezbędne dla rozwoju. W szóstym tygodniu wykształca się
kręgosłup, oczy, a serce rozpoczyna swoją pracę, Zaczynają rozwijać
się wszystkie ważne narządy, takie jak płuca i nerki. Około 7.-8.
tygodnia ciąży embrion zaczyna przypominać istotę ludzką i odtąd
nazywany jest płodem. Wtedy wszystkie ważne dla życia narządy już
pracują, za wyjątkiem płuc, łożysko przejmuje funkcję zaopatrzenia
płodu w tlen, substancje odżywcze i wydalania zbędnych produktów
przemiany materii. Druga faza ciąży rozpoczyna się w 13. tygodniu od
momentu zapłodnienia. Na tym etapie ciało dziecka jest już
całkowicie ukształtowane, pozostały czas ciąży przeznaczony jest na
odpowiedni wzrost i dojrzewanie do samodzielnego życia poza łonem
matki. Około 20. tygodnia ciąży matka zaczyna wyczuwać ruchy płodu.
Między 24. a 28. tygodniem życia płodowego dojrzewają płuca, dlatego
dziecko urodzone po 28. tygodniu ciąży ma szansę przeżycia - jest
wtedy określane jako wcześniak. W ostatnich dwunastu tygodniach
ciąży płód rośnie i dojrzewa, przygotowując się do samodzielnego
życia po urodzeniu. Na tym etapie ciąży dziecko ustawia się w macicy
głową w dół - jest gotowe do porodu. Po urodzeniu dziecko rozpoczyna
nową fazę życia - już jako noworodek.
-
Faza oralna ("os", "oris" znaczy usta) - obejmuje pierwszych 12-18
miesięcy życia, kiedy dziecko jest skupione na czynnościach
związanych ze ssaniem, co przez drażnienie okolic ust sprawia mu
przyjemność. Ustami dotyka również przedmiotów - są one jego
narzędziem poznania. Zakłócenia w przebiegu tej fazy (brak matki lub
niekarmienie piersią) wiążą się z zaburzeniami dalszego rozwoju.
-
Faza analna ("anus" znaczy odbyt) - obejmuje okres pomiędzy 1. a 3.
rokiem życia, kiedy dziecko jest poddawane treningowi czystości i
czynność wydalania kału. Zabiegi higieniczne związane z drażnieniem
odbytu sprawiają mu przyjemność. Psychoanalitycy przywiązują duże
znaczenie uczeniu się kontroli własnych funkcji wydalniczych, gdyż
jest to moment, w którym po raz pierwszy są stawiane dziecku
wymagania - traktuje się go jako początek socjalizacji. Zaburzenie
jej przebiegu ma się wiązać z rozwojem sztywności charakteru,
późniejszym rygoryzmem, brakiem wyobraźni, zahamowaniami w życiu
seksualnym.
-
Faza falliczna - obejmuje okres pomiędzy 3. a 6. rokiem życia, kiedy
dziecko skupia zainteresowania na własnych narządach płciowych.
Działania z tym związane sprawiają mu przyjemność. Od zachowania
rodziców w tym czasie zależeć będzie, czy aktywności dziecka będzie
towarzyszyć uczucie wstydu i/lub winy, co w przyszłości stanie się
przyczyną kompleksów. Charakterystyczny dla fazy fallicznej jest
Kompleks Edypa u chłopców i Kompleks Elektry u dziewcząt.
-
Faza latencji - czyli wyciszenia, brak zainteresowania sprawami
seksualnymi, występuje w okresie wczesnoszkolnym, około 7.-10. roku
życia.
-
Faza homofilna - faza wyprzedzająca dojrzewanie i występująca w jego
początkowym okresie (10.-12. rok życia), może się jednak wydłużyć.
Przejawia się latentnymi tendencjami homoseksualnymi i wyraża się
m.in. w dążeniu do przebywania w obecności osób jedynie tej samej
płci, w wysublimowanych zachowaniach w stosunku do płci własnej, z
reguły związanych z uczuciem głębokiej przyjaźni (zwłaszcza u
dziewcząt). W niektórych przypadkach (z badań wynika, że takie
doświadczenia ma 6% dziewcząt i 12 % chłopców) może dochodzić do
kontaktów homoseksualnych, najczęściej w formie pieszczot. Rzadko
jest to symptom orientacji homoseksualnej.
-
Faza genitalna - zaczyna się w okresie dojrzewania płciowego, około
12.-14. roku życia; zanim rozwinie się w pełni, występują zachowania
typu masturbacyjnego. Obejmuje okres dojrzałości, kiedy człowiek
jest zdolny do współżycia seksualnego z partnerem płci przeciwnej,
przeżywania satysfakcji seksualnej i uczucia.
Według innych podziałów rozwój psychoseksualny człowieka trwa od
poczęcia do starości. Obejmuje kolejne fazy, z których każda ma
właściwe sobie cechy i zadania oraz uwarunkowuje przebieg faz
następnych.
-
Faza płodowa; cechy istotne: determinacja płci, powstanie ośrodków
seksualnych w mózgu, początki życia psychicznego; uwarunkowania:
czynniki genetyczne, zdrowie rodziców, przebieg ciąży, postawy wobec
rodzicielstwa, płci.
-
Faza narodzin; cechy istotne: szok porodowy; uwarunkowania: przebieg
porodu, pierwsza reakcja uczuciowa matki, wspólne przebywanie.
-
Faza niemowlęca; cechy istotne: poczucie bezpieczeństwa, uczucie
przyjemności; uwarunkowania: postawa uczuciowa matki, karmienie
piersią, postawa wobec płci dziecka.
-
Faza wczesnodziecięca (1-2 lata); cechy istotne: matryca
uczuciowości, podstawy osobowości; uwarunkowania: więź uczuciowa z
matką, trening czystości, odżywianie, warunki życia, bodźce.
-
Faza edypalna (3-4 lata); cechy istotne: świadomość płci,
doświadczanie zazdrości; uwarunkowania: więź z ojcem, jego postawa
wobec płci dziecka, więź partnerska rodziców.
-
Faza zabaw (4-7 lat); cechy istotne: trening przyszłych ról,
ciekawość seksualna, zabawy erotyczne; uwarunkowania: kontakty z
rówieśnikami, uświadamianie seksualne, więzi między rodzeństwem.
-
Faza szkolna (7-11 lat); cechy istotne: identyfikacja z płcią,
socjalizacja; uwarunkowania: osobowość wychowawców, kontakty z
rówieśnikami, wychowanie seksualne w rodzinie, kultura.
-
Faza przedpokwitaniowa (10-12 lat); cechy istotne: poczucie
tożsamości, potrzeba intymności; uwarunkowania: grupy homoerotyczne,
usamodzielnianie.
-
Faza dojrzewania (11-19 lat); cechy istotne: biologiczne zmiany,
seksualność, związki uczuciowe; uwarunkowania: "odpępnianie się" od
rodziców, autonomia, wpływ rówieśników, samowychowanie,
samorealizacja, Ja idealne i Ja realne, moda młodzieżowa.
-
Faza wczesnej dojrzałości (20-35 lat); cechy istotne: role płciowe,
związki partnerskie, rodzicielstwo; uwarunkowania: zawarcie
małżeństwa, założenie rodziny, przystosowanie seksualne partnerów,
satysfakcjonująca aktywność seksualna, nawyki i upodobania
seksualne.
-
Faza wieku średniego (35-50 lat); cechy istotne: pełna realizacja
roli partnerskiej i rodzicielskiej; uwarunkowania: u kobiet rozwój
seksualności, u mężczyzn stabilna lub zmniejszająca się stopniowo
aktywność seksualna, typowe kryzysy np. "smuga cienia" 40-letnich
mężczyzn, obawy kobiet przed zmniejszeniem się ich atrakcyjności.
-
Faza wieku przekwitania (48-55 lat) - menopauza, a także andropauza;
cechy istotne: ustanie miesiączkowania, objawy andropauzy;
uwarunkowania: zespół zmian biologicznych i psychicznych, tzw."druga
młodość", zmniejszanie aktywności seksualnej.
-
Faza "jesieni życia" (powyżej 55 lat); cechy istotne: mniejsza
aktywność seksualna, dolegliwości, choroby; uwarunkowania:
osamotnienie, wiek emerytalny.
-------------------------------------------------------------------
Ginekomastia
Nadmierny rozrost sutków (piersi) u mężczyzny. U młodzieży zjawisko
charakterystyczne dla wieku dojrzewania, zwykle przejściowe. U
mężczyzn dojrzałych jest objawem zaburzeń hormonalnych.
Identyfikacja płciowa
Poczucie akceptacji i przynależności do własnej płci uformowane w
wyniku procesu internalizacji poglądów, wartości, manier, statusu oraz
władzy przedstawicieli własnej płci. Identyfikacja jest kształtowana
od momentu narodzin dziecka. Już w okresie noworodkowym rodzice
odmiennie się zachowują i interpretują zachowania chłopca, inaczej
dziewczynki. Następnie poprzez naśladownictwo, wzmacnianie określonych
zachowań, dobór ubioru oraz zabawek, kontakty rówieśnicze, zabawy
tematyczne z innymi dziecko kształtuje w sobie poczucie przynależności
i odrębności płciowej. W okresie dojrzewania proces ten nadal się
rozwija poprzez pierwsze kontakty o charakterze seksualnym - zaloty,
pocałunki, pieszczoty, wspólne spędzanie czasu. W każdej chwili proces
ten może ulec zakłóceniu, co może prowadzić w przyszłości do różnych
zaburzeń seksualnych. Szczególną rolę odgrywają wówczas osoby
najbliższe - matka i ojciec czy rodzeństwo. Jeżeli w domu rodzinnym
dziecko obserwuje negatywne wzorce własnej płci lub,
jeżeli role płciowe rodziców są odwrócone, istnieje duże
prawdopodobieństwo, że dojdzie u niego do zaburzeń identyfikacji
płciowej.
Jesień życia a seks
Faza życia następująca po wieku dojrzałym. Im późniejszy wiek tym
mniej osób jest aktywnych seksualnie. Jest to spowodowane chorobami,
lekami, samotnością, obniżeniem oceny siebie jako partnera
seksualnego. W naszym społeczeństwie w wieku 25-29 lat aktywność
seksualna dotyczy 95% populacji, w wieku 45-49 lat - 80%, w wieku
55-59 lat - 60%, w wieku 60-64 lat prawie 40%, a powyżej 70 lat -10 %.
Jak wynika z powyższego, sprawy współżycia seksualnego w jesieni życia
nie należą do rzadkości. Częściej aktywne seksualnie są osoby zdrowe,
mające udane związki, z wyższym poziomem wykształcenia.
W
jesieni życia wiele osób ujawnia zróżnicowane trudności i problemy w
życiu seksualnym, np. rozbieżność potrzeb i oczekiwań pomiędzy
partnerami, niezaspokojenie potrzeby współżycia, pragnienie
znalezienia nowego partnera w przypadku osamotnienia, upływ wieku, a z
tym sprawności i urody, przyjmowanie leków itp. Pojawiają się również
problemy z erekcją członka, zmniejszenie wydzielania lubrykacji w
pochwie, obniża się czucie wytrysku nasienia i ilości ejakulatu, a u
niektórych zmniejsza się albo zanika potrzeba współżycia. Niektóre
osoby poprzez seks dążą do potwierdzenia własnej wartości w roli
męskiej lub kobiecej, inne z ulgą przyjmują rzadsze współżycie lub
jego ustanie, jeżeli nie było ono satysfakcjonujące.
Zdarzają się również paradoksalne zjawiska, np. dopiero w jesieni
życia pojawia się wzrost zainteresowania seksem - na skutek lęku przed
upływem czasu lub odkrycia nowych doznań w tej fazie życia. Edukacja
seksualna i lecznictwo seksuologiczne mogą znacznie wydłużyć aktywność
seksualną człowieka i pozytywnie wpłynąć na zdrowie psychiczne wielu
związków.
Kastracyjny kompleks
Według psychoanalizy charakterystyczny dla fazy fallicznej, lęk przed
pozbawieniem "za karę" narządów płciowych (u chłopców) lub odczuwanie
mniejszej wartości z powodu braku męskiego członka (u dziewczynek). U
mężczyzn w dojrzałym wieku wyraża się on unikaniem ostrych narzędzi,
niebezpiecznych sytuacji i stanowczych kobiet.
Klimakterium
Przekwitanie, faza przejściowa pomiędzy okresem pełnej siły rozrodczej
kobiety a menopauzą. Rozpoczyna się zazwyczaj między 45. a 50. rokiem
życia, trwa kilka lat i charakteryzuje się występowaniem
zróżnicowanego indywidualnie zespołu zmian biologiczno-psychicznych.
Krwawienia miesiączkowe stają się nieregularne, czasem na przemian
bardzo obfite i skąpe. Pojawiają się zawroty i bóle głowy, częste
uderzenia krwi do głowy, połączone z uczuciem gorąca, gwałtowne
pocenie się, kołatanie, bicie serca. Pojawiają się zaburzenia snu,
chwiejność emocjonalna, drażliwość, czasem depresja. U niektórych
kobiet występuje zmiana postaw życiowych, np. ujawnia się dążenie do
dominacji. Popęd płciowy ulega osłabieniu, rzadziej wzmożeniu. Po
menopauzie następuje nowy stan równowagi nerwowo-hormonalnej organizmu
i większość dolegliwości ustępuje. W porównaniu z andropauzą
przekwitanie ma bardziej dokuczliwy i przykry przebieg.
Latencja
Brak zainteresowania sprawami seksualnymi; występuje w okresie
wczesnoszkolnym (7.-10. rok życia).
Menopauza
Ostatnia miesiączka. Może wystąpić po 45. roku życia. Kobiety
przeciętnie przestają miesiączkować w wieku 51,4 lat. Termin ten jest
często mylony z klimakterium.
Miesiączka
Występowanie w regularnych odstępach powtarzalnych zmian na obszarze
narządów rodnych kobiety i towarzyszących im zmian w całym organizmie.
Efektem przemian zachodzących w błonie śluzowej macicy pod wpływem
hormonów jajnika jest krwawienie miesięczne, zwane miesiączką,
menstruacją lub też popularnie okresem, dawniej używane było również
określenie period.
Cykl ten jest sterowany przez układ podwzgórzowo - przysadkowy w
powiązaniu z korą mózgową i innymi gruczołami dokrewnymi. Podwzgórze
reguluje wydzielanie przez przysadkę dwóch gonadotropin - FSH (folikulostymuliny)
oraz LH (hormonu lutenizującego). Pod wpływem FSH w jajniku dochodzi w
ciągu 14 dni do wzrostu i dojrzewania pęcherzyka Graafa. Błona śluzowa
macicy reaguje na estrogen poprzez stopniowe powiększanie swojej
grubości, jest to tzw. faza wzrostowa. W tym samym czasie podstawowa
temperatura ciała jest niższa. Hormon LH przeistacza zrąb pękającego w
tym czasie pęcherzyka Graafa, z którego wcześniej została wydalona
komórka jajowa (proces ten określany jest terminem jajeczkowania), w
gruczoł wewnętrznego wydzielania, tzw. ciałko żółte. Ciałko żółte
wydziela hormon - progesteron, którego poziom narasta mniej więcej od
14. do 20. dnia cyklu. Pod wpływem tego hormonu w błonie śluzowej
macicy zachodzą istotne zmiany: wzrost, pomnożenie się i rozrost
gruczołów - jest to tzw. faza wydzielnicza (inaczej lutealna). Reakcją
na progesteron jest podwyższenie temperatury ciała o około 0,5
stopnia., aż do 28. dnia cyklu.
Jeżeli w trakcie owulacji nie nastąpi zapłodnienie to rozpulchniona
błona śluzowa macicy ulega złuszczeniu. Objawia się to krwawieniem -
miesiączką. Równocześnie ze złuszczeniem następuje odnowa błony
śluzowej macicy. Początek nowego cyklu miesiączkowego liczy się od
pierwszego dnia wystąpienia krwawienia.
Pierwsza w życiu miesiączka nosi nazwę menarche, powinna wystąpić
między 12. a 16. rokiem życia, ostatnia to menopauza występująca po
45. roku życia. Przyczyny braku (stałego lub okresowego) miesiączki
mogą być fizjologiczne (np. przed dojrzewaniem, w czasie ciąży,
połogu), rozwojowe (np. niedorozwój jajników, zaburzenia hormonalne,
choroby narządów rodnych, stres itp.). Mogą też występować zaburzenia
wiążące się z intensywnością, długością i częstotliwością krwawień. Za
normę uznaje się krwawienia występujące w miarę regularne, co 24 do 35
dni, trwające do 6 dób.
Mokre sny (Polucja, Zmaza nocna)
Wytrysk nasienia połączony z orgazmem, występujący podczas snu.
Polucja pojawia się w okresie dojrzewania. Pierwsza jest uznawana za
symptom osiągnięcia fizycznej dojrzałości seksualnej. Czasami
występuje u mężczyzn dojrzałych w okresach abstynencji płciowej.
Mutacja
Zmiana głosu z dziecięcego na męski w okresie dojrzewania u chłopców.
Występuje przeciętnie między 14. a 15. rokiem życia i trwa około 1
roku. Dokonuje się w wyniku działania testosteronu na część chrzęstną
krtani, co uwidacznia się zgrubieniem zwanym jabłkiem Adama. Zjawisku
temu towarzyszy wydłużenie strun głosowych. Na skutek zaburzeń w
koordynacji mięśni krtani, przekrwienia błony śluzowej oraz
zwiększonego wydzielania śluzu u chłopców występują z reguły
zaburzenia typu: gwałtowne zmiany modulacji głosu i chrypka.
Niedojrzałość psychoseksualna
Stan osoby sprawnej fizycznie i intelektualnie, lecz nie na tyle
ukształtowanej, aby móc prawidłowo pełnić rolę seksualną.
Charakteryzuje ją przewaga postaw, zachowań emocjonalnych nad
racjonalnymi, słabe poczucie odpowiedzialności oraz preferowanie
zachowań seksualnych właściwych dla wieku młodzieńczego.
Okres dojrzewania
Obejmuje okres od 10. do 20. roku życia. Dojrzewaniem nazywamy czas, w
którym dziecko zyskuje stopniowo cechy charakterystyczne dla swojej
płci. Cechy takie dzieli się na tzw. pierwszo-, drugo- oraz
trzeciorzędowe cechy płciowe.
Pierwszorzędowe cechy płciowe to występowanie wewnętrznych narządów
płciowych - jajników lub jąder.
Cechy drugorzędowe to obecność charakterystycznych dla określonej płci
narządów zewnętrznych.
Natomiast takie cechy jak: męskie lub żeńskie proporcje ciała, barwa
głosu, typ owłosienia czy usposobienie, stanowią cechy trzeciorzędowe.
Zaczynają się one pojawiać około 10.-12. roku życia u dziewcząt i
około 12.-14. roku życia u chłopców. Oczywiście, między poszczególnymi
ludźmi pojawiają się znaczne różnice w czasie i przebiegu dojrzewania.
Płeć hormonalna
Ten rodzaj płci związany jest z metabolizmem
ustroju. Warunkuje ją ilość oraz jakość produkowanych i wydzielanych
do ustroju hormonów płciowych, które określają ukształtowanie oraz
rozwój określonych cech płciowych. Należy pamiętać, że zarówno jądra
(męskie gruczoły płciowe), jak i jajniki (żeńskie gruczoły płciowe)
produkują oraz wydzielają tak hormony męskie - androgeny, jak i
hormony żeńskie - estrogeny. W normalnie rozwijających się organizmach
żeńskich jajniki produkują znacznie większe ilości estrogenów niż
androgenów. W prawidłowo rozwijającym się organizmie męskim, jądra
produkują znacznie większe ilości androgenów niż estrogenów. Androgeny
produkowane są dodatkowo przez korę nadnerczy.
We wszystkich wspomnianych przypadkach proporcja androgenów do
estrogenów pomaga określić płeć hormonalną.
Objaśnienia pojęć:
*metabolizm
- wszystkie przemiany biochemiczne ustroju. Składają się nań dwa
przeciwstawne podprocesy: anabolizm (budowanie) oraz katabolizm
(rozpad). Dzięki anabolizmowi możliwa jest budowa struktury organizmu,
z kolei w procesach katabolicznych organizm uzyskuje energię cechy
płciowe - są to wszystkie te cechy, które pozwalają na rozróżnienie
płci męskiej od płci żeńskiej. Zatem, są to cechy określające m.in.
dymorfizm płciowy
**kora
nadnerczy - zewnętrzna warstwa nadnerczy. Nadnercza są niewielkimi
gruczołami wydzielniczymi, znajdującymi się bezpośrednio nad nerkami
Płeć somatyczna
Ten rodzaj płci znany jest również pod nazwą fenotypu.
Płeć somatyczna określana jest rozwojem zarówno wewnętrznych, jak i
zewnętrznych narządów płciowych. Inaczej można ją określić jako płeć
gonadoforyczną, którą w przypadku mężczyzn określają jądra i narządy
wyprowadzające - nasieniowody. U kobiet z kolei są to jajniki,
jajowody oraz macica i pochwa. Wszystkie wymienione powyżej narządy
zarówno w przypadku kobiet jak i mężczyzn stanowią o płci wewnętrznych
narządów płciowych.
Drugim elementem, określającym fenotyp jest płeć zewnętrznych narządów
płciowych, znana też pod nazwą płci genitalnej. W przypadku kobiet
określa ją obecność sromu. Płeć zewnętrznych narządów płciowych u
mężczyzn określa obecność prącia oraz moszny.
Płeć somatyczna zaznacza się już w trzecim miesiącu życia płodowego.
Ten rodzaj płci dodatkowo określany jest wyglądem zewnętrznym
dorosłego człowieka, który ukształtował się w procesie ontogenezy.
Świadczą o niej między innymi: wysokość, masa, proporcje ciała oraz
typ owłosienia.
Objaśnienia pojęć:
*fenotyp
- całokształt cech danego osobnika. Fenotyp kształtuje się jako wynik
współdziałania genotypu i środowiska. Oznacza to, że określona cecha,
kodowana w genach, może się w pełni ujawnić jedynie w optymalnych
warunkach środowiskowych
**ontogeneza
- inaczej oznacza rozwój osobniczy. Jest to proces rozwoju
pojedynczego organizmu. Można powiedzieć, że ontogeneza zaczyna się
powstaniem komórek rozrodczych (jest to tzw. okres przedzarodkowy),
przez zapłodnienie, okres zarodkowy, okres młodzieńczy, okres
dojrzałości, starość i śmierć
Płeć
Zespół cech charakteryzujących oraz odróżniających osobniki żeńskie i
męskie. Wyróżnia się:
-
płeć chromosomalną (genotypową), czyli uzależnioną od
odziedziczonych genów (allosomów)
-
płeć gonadalną, uzależnioną od posiadanych gonad - jąder lub
jajników
-
płeć genitalną, uzależnioną od posiadanych narządów płciowych
(członka lub pochwy)
-
płeć hormonalną (wewnątrzwydzielniczą), uzależnioną od wydzielania
hormonów męskich lub żeńskich
-
płeć psychiczną, uzależnioną od poczucia własnej płci
-
płeć metrykalną, zapisaną w dokumentach stwierdzających tożsamość
Przekwitanie kobiet
Przekwitanie, faza przejściowa pomiędzy okresem pełnej siły rozrodczej
kobiety a menopauzą. Rozpoczyna się zazwyczaj między 45. a 50. rokiem
życia, trwa kilka lat i charakteryzuje się występowaniem
zróżnicowanego indywidualnie zespołu zmian biologiczno-psychicznych.
Krwawienia miesiączkowe stają się nieregularne, czasem na przemian
bardzo obfite i skąpe. Pojawiają się zawroty i bóle głowy, częste
uderzenia krwi do głowy połączone z uczuciem gorąca, gwałtowne pocenie
się, kołatanie, bicie serca. Występują zaburzenia snu, chwiejność
emocjonalna, drażliwość, czasem depresja. U niektórych kobiet pojawia
się zmiana postaw życiowych, np. ujawnia się dążenie do dominacji.
Popęd płciowy ulega osłabieniu, rzadziej wzmożeniu. Po menopauzie
następuje nowy stan równowagi nerwowo-hormonalnej organizmu, a
większość dolegliwości ustępuje. W porównaniu z andropauzą
przekwitanie ma bardziej dokuczliwy i przykry przebieg.
Różnice seksualne
Istnieje niezwykle dużo teorii charakteryzujących typowe cechy danej
płci. Z jednej strony są zwolennicy poglądów, że w każdym człowieku są
elementy drugiej płci, np. popularna teoria ról płciowych Sandry Bem.
Twierdzi ona, że osoby typowo kobiece i typowo męskie dysponują
ograniczonym, wąskim repertuarem zachowań, natomiast osoby
psychologicznie androgeniczne, czyli posiadające cechy zarówno męskie,
jak i kobiece są elastyczne, wolne od stereotypowych uwarunkowań i
potrafią wybierać zachowania najbardziej odpowiednie w danej chwili.
Teoria ta zakłada, że każdy człowiek niezależnie od płci, należy do
jednego z 4 typów: męskiego, kobiecego, androgynicznego lub
niezróżnicowanego. Z drugiej strony powstają równie popularne teorie
podkreślające wrodzoność różnic płciowych.
Kobiety:
-
mają szerzej
wyspecjalizowany mózg
-
działanie mózgu jest u nich bardziej
całościowe, wynikiem tego jest np. większa intuicja, wyższy poziom
uspołecznienia, a także zdolność odczytywania sygnałów
niewerbalnych, trudność w oddzielaniu emocji od rozumowania,
wcześniejszy rozwój mowy, większa wrażliwość zmysłowa, itd.
-
są bardziej
wrażliwe na dotyk
-
mają lepszy
węch i słuch muzyczny
-
są bardziej
skrajne w ocenach
-
mają większą
potrzebę zażyłości
-
potrzebują
konsultacji przy podejmowaniu decyzji
-
więcej mówią w
sytuacjach prywatnych
-
rozmowa służy
im do tworzeniu kontaktu
-
zauważają
więcej szczegółów, myślą analitycznie
-
uprawiają grę
"czy mnie lubisz?"
-
maskują
rywalizację
-
wolniej
rozwija się u nich seksualność
-
mają wyższy
poziom wrażliwości na bodźce erotyczne: dotykowe i słuchowe
-
występuje u
nich większa potrzeba otrzymywania czułości i pieszczot
-
mają bogatsze
i bardziej zróżnicowane sfery erogeniczne
-
wykazują
większą skłonność do monogamii
-
z biegiem
czasu stają się coraz bardziej zmysłowe
Mężczyźni:
-
mają asymetryczny mózg
-
występuje u nich węższa specjalizacja
mózgu
-
wynikiem specjalizacji są: rzeczowość,
uzdolnienia matematyczne, przestrzenne myślenie i inne umiejętności
specyficzne, większa agresywność
-
lepiej orientują się w przestrzeni
-
są bardziej wrażliwi na bodźce
wzrokowe
-
mają większą potrzebę niezależności
-
potrzebują samodzielności przy
podejmowaniu decyzji
-
więcej mówią w sytuacjach publicznych
-
rozmowa służy im do wymiany informacji
-
częściej uogólniają, myślą
syntetycznie
-
uprawiają grę "czy mnie szanujesz?"
-
ujawniają rywalizację
-
występuje u nich silna pobudliwość
płciowa już w okresie dojrzewania
-
mają wyższy poziom wrażliwości na
wzrokowe bodźce seksualne
-
częściej przejawiają tendencje
dewiacyjne
-
mają większe nastawienie na
przyjemność
-
częściej myślą o seksie i częściej
uprawiają masturbację
-
częściej oddzielają seks od uczuć, ale
trudniej się odkochują
Źródło: Encyklopedia seksu (wer. na CD-ROM). Red. Zbigniew
Lew-Starowicz.
|
