Knut Olof Falk (1906-1990) - badacz Suwalszczyzny z Lund


Wśród najbardziej zasłużonych dla Suwalszczyzny ludzi nauki poczesne miejsce zajmuje Knut Olof Falk, wybitny szwedzki slawista i znawca języków bałtyckich. Prowadzone przez tego naukowca i jego uczniów badania nad nazewnictwem Suwalszczyzny, których wyniki, opublikowane w licznych wydawnictwach zarówno polskich, jak i zagranicznych, należą do prekursorskich i bezcennych.

Knut Olof Falk urodził się 19 kwietnia 1906 roku w Hammars Glasbruk w prowincji Narke w Szwecji. Jako student Uniwersytetu w Uppsali zainteresował się językami słowiańskimi oraz bałtyckimi. Skierowało to uwagę na Polskę, do której przybył po raz pierwszy w 1931 roku, podejmując w Warszawie studia nad językiem polskim. Jego znajomość pogłębił podczas rocznego (l 932-1933) pobytu w Krakowie (gdzie pracował jako lektor języka szwedzkiego na Uniwersytecie Jagiellońskim), uczęszczając na zajęcia znakomitych polskich językoznawców, między innymi: Kazimierza Nitscha i Tadeusza Lehra-Spławińskiego.

Dziedziną szczególnego zainteresowania młodego wówczas językoznawcy była toponomastyka, czyli nauka o nazwach miejsc, mająca w tym okresie w szwedzkich badaniach slawistycznych istotne znaczenie. Jako miejsce badań terenowych na polskim obszarze językowym Knut Olof Falk wybrał Suwalszczyznę. Z historycznego punktu widzenia - pisał później, uzasadniając ten wybór - przedstawia Suwalszczyzna niezwykle ciekawy dla tego rodzaju badań teren przejściowy, na którym z biegiem wieków wymieniały się kolejno różne grupy narodowościowe, a który skutkiem tego reprezentuje pomieszanie kilku odrębnych warstw nazw miejscowych, różnych co do chronologii i pochodzenia.

Na Suwalszczyznę przybył Falk wiosną 1934 roku, przemierzając okolice Wigier. Powrócił tu latem tegoż samego roku, a także w sezonach letnich 1936 i 1937. Rezultatem tych pobytów, nieustannych wędrówek, niezliczonych rozmów było przede wszystkim zgromadzenie przebogatego materiału z zakresu nazewnictwa miejscowego (głównie wód) tej części Suwalszczyzny, ale także nawiązanie serdecznych więzi z jej mieszkańcami oraz doskonałe poznanie tej ziemi. Łączył bowiem Falk badania terenowe z kwerendami archiwalnymi i bibliotecznymi w poszukiwaniu materiałów historycznych dotyczących Suwalszczyzny, wykonując z nich często fotokopie. Dzięki temu w tej postaci zachowały się bezcenne dokumenty, których oryginały uległy zniszczeniu podczas II wojny światowej.

Zebrany i opracowany materiał Knut Olof Falk opublikował w znakomitym studium toponomastycznym - napisanym w języku polskim, a wydanym w 1941 roku w Uppsali - pod tytułem Wody wigierskie i huciańskie, za które otrzymał promocję na doktora filozofii. Tom drugi tej pracy stanowią Źródła rękopiśmienne, zawierające fotokopie dokumentów historycznych, wydane w 1941 roku w Lund.

Z tym miastem związana jest dalsza kariera naukowa Knuta Olofa Falka. Dzięki bowiem jego wieloletnim i konsekwentnym staraniom utworzono na miejscowym uniwersytecie Instytut Slawistyczny, który stał się poważnym ośrodkiem studiów językoznawczych w Europie. W latach pięćdziesiątych ponownie w kręgu uczonych szwedzkich z kierowanego przez profesora doktora Knuta Olofa Falka Instytutu ożyło zainteresowanie Suwalszczyzną. Przyczyniła się do tego działalność, powołanej w lipcu 1959 roku z inicjatywy doktora Jerzego Antoniewicza, Kompleksowej Ekspedycji Jaćwieskiej i utworzenie przy niej Szwedzkiej Ekspedycji Jaćwieskiej. Knut Olof Falk, wraz ze swymi pracownikami naukowymi i studentami, kontynuując swoje przedwojenne prace, latem 1959, 1960 i 1961 roku prowadził badania nad toponomastyką tego obszaru, które zaowocowały publikacjami naukowymi (nasz bohater jest autorem wielu z nich) i wieloletnią współpracą naukowców polskich i szwedzkich.

W latach następnych Knut Olof Falk wielokrotnie odwiedzał Suwalszczyznę, interesując się jej rozwojem, wypowiadając się także na łamach polskiej prasy w sprawie ochrony jej walorów przyrodniczych.

W 1988 roku, w opublikowanym w "Jaćwieży" liście do Jana Wojtycha z Suwałk, pisał: Bardzo bym chciał jeszcze raz powrócić na Suwalszczyznę. Jeszcze raz zobaczyć jeziora i lasy... Miałem tam przecież tyle niezapomnianych przeżyć. Również uczestnicy naszej ekspedycji mają wiele sentymentu dla tej pięknej części Polski. Nie dane mu było jednak raz jeszcze powrócić. Knut Olof Falk zmarł 30 stycznia 1990 roku w Lund.

We wrześniu 1992 roku, z inicjatywy Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie i suwalskiego muzeum, przy ulicy Kościuszki w Suwałkach odsłonięte pamiątkowy obelisk ku czci wybitnego badacza tej ziemi.

Biografie